Şanlıurfa'daki Taş Tepeler arasında yer alan Sayburç Kabartmaları, insanlık tarihine dair en eski anlatılardan birini gün yüzüne çıkarıyor. 12.000 yıl öncesine dayanan bu eşsiz kabartmalar, Neolitik Dönem insanlarının dünyayı nasıl algıladığını, sembollerle ve figürlerle nasıl anlattığını gösteriyor.

Taşlarda Saklı Hikayeler

Sayburç Yerleşmesi, Göbeklitepe ve Karahantepe gibi Neolitik merkezlerle birlikte Taş Tepeler projesi içinde yer alıyor. Bu yerleşmede, hem gündelik yaşamda kullanılan konutlar hem de tören ve ritüel amaçlı yapılar bulundu.

Sayburç'ta özellikle "AA Yapısı", tüm dikkatleri üzerine çekiyor. "Kabartmalı Yapı" olarak da adlandırılan bu yapı taşlara kazınmış figürlerle insanlık tarihine dair benzersiz bir hikâye sunuyor.

Bu yapı 2021'de ilk kez belgelenmeye başlandığında, yapının yaklaşık üçte biri köylüler tarafından zaten açığa çıkarılmış durumdaydı. Köy evinin bodrum katında bulunan kabartmalar zarar ise zarar görmemişti. 2024 itibarıyla kazı alanı genişletildi, köy evleri kamusallaştırılarak kaldırıldı ve Neolitik Dönem'e ait bu yapı tamamen ortaya çıkarıldı.

Yaklaşık 12 metre çapındaki bu yapı, doğrudan ana kaya oyularak inşa edilmiş. Zemin düzlemi, oturma sekileri, platform alanı ve ritüel işlevi taşıdığı düşünülen oyuklarıyla dikkat çeken AA Yapısı, asıl ününü ise iç duvarlarında yer alan olağanüstü figürlere borçlu. Bu figürler, yalnızca sanatsal nitelikleriyle değil, bir anlatıyı betimleyen sahne düzenleriyle de Neolitik Dönem'in düşünsel dünyasına ışık tutuyor.

Sayburç Kabartmaları Bize Ne Anlatıyor?

Sayburç Kabartmaları, yapı içindeki sekinin mekâna bakan yüzeyine, yaklaşık 80 x 370 cm boyutlarında işlenmiş etkileyici bir kompozisyon. Yan yana dizilmiş iki insan, iki leopar ve bir boğa figüründen oluşan bu kompozisyon, figürlerin yönleri ve duruşlarıyla iki sahne sunuyor. Her iki sahnede de insan-hayvan ilişkisi, güçlü bir anlatımla vurgulanıyor.

Sağdaki sahnede, merkezde oturur pozisyonda bir erkek figürü görüyoruz. Her iki yanında, ona yönelmiş şekilde saldırgan duruşlu iki leopar tasvir edilmiş. Figür, mekâna dönük, yüksek kabartma tekniğiyle detaylı biçimde yontulmuş. Bir elini karnına, diğerini fallusuna koyan bu erkek figürünün karşısındaki leoparlar, ön ayakları havada ve dişleri açık halde hemen dikkatimizi çekiyor. Soldaki leoparın cinsiyeti fallus detayıyla belirtilmiş. Tüm bu tehditkâr duruşa rağmen insan figürünün sakin görünümü, Neolitik dönemde insanla yırtıcılar arasında kurulan ilişkiye dair bize bir fikir veriyor.

İnsan figürünün boyun kısmındaki V biçimli işaretler, bölgede pek çok yapıda karşımıza çıkan bir simge. Bu motifin bir kolyeye, kıyafete ya da insan bedenine yapılan bir vurgu olduğu düşünülüyor.

Soldaki sahnede ise, bu kez bir boğayla karşı karşıya gelen bir başka erkek figürü görrüyoruz. Hafif çömelmiş, kollarını yukarı kaldırmış, hareket hâlinde bir pozisyonda betimlenmiş. Açık duran sol elinde altı parmak görülürken, sağ elinde bir sapan ya da çıngırak taşıdığı düşünülüyor. Figürün karşısındaki boğa ise ön ayakları kalkık, boynuzları özenle belirtilmiş şekilde duruyor.

Bu kabartmaları eşsiz kılan yalnızca figürler değil, aynı zamanda anlatının kendisi. Duruşlar, jestler, yönler ve sıralama sayesinde burada yalnızca bireysel temsiller değil, bir olay dizisi tasvir edilmiş. Figürlerin bir anlatı bütünlüğü içinde yan yana yerleştirilmiş olması, bu sahnelerin bir hikâye anlattığına işaret ediyor.

Yazının henüz icat edilmediği bir çağda, bu taşlara işlenmiş sahneler büyük olasılıkla sözlü kültürün görsel taşıyıcılarıydı.

👉Eğer Sayburç ilginizi çektiyse, Şanlıurfa ve Taş Tepeler'I yakından görmenizin vakti gelmiştir. Şanlıurfa seyahatinizi bu önerilerimize göz atmadan planlamayın: Şanlıurfa'da Mutlaka Görmeniz Gereken En İyi 12 Yer

Neolitik Dönem'de Görsel Anlatı

Sayburç Kabartmaları, Neolitik Dönem insanlarının anlatacak hikâyelere sahip olduklarını ve bu hikâyeleri, ritüel gerçekleştirdikleri ortak alanlarda betimlediklerini gösteren önemli ipuçları sunmaktadır.

Sözlü kültüre sahip toplumlarda, toplumsal normlar ve yaşamı şekillendiren kurallar, ritüeller ve ortak etkinlikler aracılığıyla toplumun tüm bireylerine aktarılır. Bu ritüeller, hem toplumsal aidiyetin oluşmasına hem de duygusal ve sosyolojik bir motivasyonun sağlanmasına katkıda bulunur. Aynı zamanda bu ritüeller, yeni nesillerin eğitilmesini sağlayarak toplumun devamlılığını da güvence altına alır. Sayburç Kabartmaları gibi betimlemeler o dönemin topluluklarının belleğinde yer eden hikâyelerin görsel temsilleridir.

Sayburç Kabartmaları'nı ve Taş Tepeler Projesindeki diğer Neolitik yerleşmeleri daha yakından tanımak ister misiniz?

📱Stone Moundsuygulamasını hemen indirin! Göbeklitepe, Karahantepe ve Sayburç gibi Neolitik alanları, kazı başkanlarından alınan en güncel bilgilerle deneyimleyin.