1. Karahantepe nedir ve nerede bulunur?
Şanlıurfa merkeze yaklaşık 55 km mesafede, Tek Tek Dağları Milli Parkı içinde konumlanmış olan Karahantepe, Taş Tepeler projesi kapsamında araştırılmakta olan önemli bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleşimidir. Karahantepe, Göbeklitepe gibi benzer Neolitik yerleşimlerle birlikte, insanlık tarihindeki yerleşik hayata geçiş sürecini anlamada kilit bir rol oynamaktadır.
2. Karahantepe'deki arkeolojik çalışmalar nasıl başlamıştır ve neler hedeflenmektedir?
İlk olarak 1997 yılında keşfedilmiş olan Karahantepe yerleşmesindeki araştırmalar 2019 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi Tarihöncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı adına, uluslararası bir ekip tarafından yürütülmektedir. Uzmanlar çalışmalar sonucu özel yapıların kullanımına dair bilgi edinmeyi, konut yapılarındaki alanların nasıl ve hangi amaçla kullanıldığını anlamayı, geniş bir alana yayılan bu yerleşmenin höyükleşme sürecini tanımlamayı, evcilleştirme ve tarıma geçiş sürecinin nasıl geliştiğine dair veriler toplamayı hedeflemektedir.
3. Karahantepe'nin önemi nedir?
Karahantepe'nin, Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleşimleri içinde önemli bir yere sahip olmasının nedeni, barındırdığı anıtsal mimari yapılar, dikilitaşlar ve taş işleme teknikleridir. Yerleşme, Neolitik dönem sanat anlayışının ve sembolizminin dikkat çekici örneklerini sunmaktadır.
Karahantepe, insanlık tarihindeki avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik hayata geçiş sürecini aydınlatan çok önemli veriler sunmaktadır.
4. Karahantepe'de bulunan kamusal yapılar hangi amaçlarla kullanılmıştır?
"Kamusal yapı", topluluk yaşamında merkezi bir role sahip olan, geniş kitlelere hizmet eden ve büyük ölçekli sosyal etkinliklerin düzenlendiği, çok işlevli bir toplanma mekânı olarak anlaşılmalıdır.
AD yapısı mimari büyüklüğü, ustalıkla örülmüş taş duvarları ve içinde yer alan hayvan betimlemeleriyle süslenmiş T biçimli dikilitaşlarıyla Batı Teras'taki en önemli kamusal yapıdır. Bu buluntular, yapının sıradan bir konut yapısı olmadığını, özel ve ritüel amaçlarla inşa edilen anıtsal bir yapı olduğunu güçlü bir şekilde ortaya koymaktadır.
Bir diğer kamusal yapı olan ve ana kayanın içerisine oyulmuş AB yapısının işlevi tam olarak bilinmese de mimari unsurları ve giriş-çıkış düzeni, bu alanın bir ritüel ya da erginlenme töreni için kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir.
5. Karahantepe, sadece kamusal yapılardan mı oluşuyordu?
Karahantepe'de kamusal yapı kompleksinin dört bir yanı, içlerinde günlük kullanım eşyaları bulunan ve asimetrik, yuvarlak formlara sahip kulübe tarzı barınaklarla çevrilmiştir. Bu yapıların içinde öğütme taşları, taş kaplar gibi günlük kullanım eşyalarına rastlanmıştır. Bu bulgular, bu yapıların yaşam alanları olarak kullanıldığını düşündürmektedir. Yapılan çalışmalar, buradaki toplulukların geçici ya da sürekli olarak burada barındığını ve sadece ritüel merkezli yaşam sürmediklerini, aynı zamanda bu bölgelerde yerleşik yaşama dair izler bıraktıklarını da ortaya koymaktadır.
6. Karahantepe'de bulunan yapıların gömülmesi nasıl yorumlanmaktadır?
Yapıların ilk inşa süreçleri yapının "doğumu", kullanım sırasında duvarların yenilenmesi "yaşam süreci" ve işlevi sona erdiğinde doldurulup terk edilmesi ise "ölümü" olarak değerlendirilebilir. Bu, yapılara bir canlı gibi kimlik yüklendiğini, yapının doğup, yaşayıp sonra da gömülerek ömrünü tamamladığını göstermektedir. Yapılar işlevini tamamladıktan sonra, bilinçli bir şekilde doldurulmuş ve "gömülmüştür". Yapılar gömülse de yerleşimin tamamen terk edilmediği, hemen yanında yeni bir yerleşim inşa edilerek yaşamın aynı bölgede devam ettirilirdiği söylenebilir.
7. Karahantepe'de Neolitik dönem sanat anlayışı ve sembolizmine dair ne gibi örnekler bulunmaktadır?
Karahantepe'deki yapıların toplumsal yaşamla derin bir bağ içinde olduğu görülmektedir. İnsanlar mimariyi sadece işlevsel değil, aynı zamanda sembolik bir ifade aracı olarak dakullanmışlardır.
AB yapısındaki fallus biçimli dikilitaşların, yapının mimari tasarımında ve ritüelistik amaçlı kullanımında merkezi bir rol oynadığı düşünülmektedir. Aynı yapı içinde bulunan, ana kayadan oyulmuş insan başı ve boyun kısmından itibaren duvar boyunca devam eden yılan gövdesini andıran form, insan başının yılanla olan sembolik bağlantısını ortaya koymaktadır.
Karahantepe'de bulunan Sırtında Leopar Taşıyan İnsan Heykeli, hayvan ve insanın birlikle betimlendiği kompozit heykellerin en dikkat çekici örneklerinden biridir ve dönemin sanatsal yeteneklerini anlamamız açısından önemlidir. Heykel, sıradan bir av sahnesini aşan bir sembolizme sahiptir. Hem insanın doğayla kurduğu bağları hem de yerleşik yaşamla birlikte gelişen zihinsel ve sembolik dünyayı gözler önüne sermektedir.
Oturur Vaziyette İnsan Heykeli ve Kızıl Akbaba Heykeli Karahantepe'de bulunan ve dönemin sanat anlayışını yansıtan diğer buluntular arasındadır.
8. Karahantepe'de mimari formun gelişim sürecine dair neler gözlemlenebilmektedir?
Batı terasın alt kotlarında yuvarlak planlı kamusal yapılardan oluşan bir kompleks açığa çıkarılmıştır. Bu yapı kompleksinin doğu ve güneyini çevreleyen çok sayıda yapı, inşa teknikleri ve boyutlarıyla barınma amaçlı kulübe görünümü taşımaktadır. Yuvarlak yapıların bitişiğinde ise sonraki döneme ait dörtgen planlı yapılar bulunmuştur. Aynı terasta, Neolitik Çağ'ın başlangıç evrelerini yansıtan mimari değişim gözlemlenebilmektedir; dairesel planlı yapılardan, daha gelişmiş dörtgen planlı yapılara doğru bir evrim süreci net bir şekilde izlenmektedir.
9. Karahantepe'de kullanılan yapım teknikleri ve mimari ögelere dair neler bilinmektedir?
Neolitik çağ boyunca mimari alanda yaşanan gelişmeler, Karahantepe'de de gözlemlenmekte ve bu dönemin mimarlık tarihine dair önemli keşifleri burada da izlenmektedir. Örneğin, bazı yapılarda payanda gibi destekleyici taş örgü tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Kamusal yapılardaki dikilitaşlar, hem yapısal destek hem de sembolik anlam taşıyan önemli unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Bazı yapılarda, merkezde yer alan kare biçiminde açılmış büyük taş plakalar, yapılara çatıdan girildiğini düşündürmektedir. Diğer yapılara ise merdivenlerle erişildiği görülmektedir. Bu tür mimari detaylar, dönemin önemli mimari dönüşümlerini ve yapı inşa tekniklerini gözler önüne sermektedir.
10. Karahantepe'ye nasıl gidilir?
Şanlıurfa kent merkezine yaklaşık 55 km uzaklıkta bulunan Karahantepe'ye özel araç ya da taksiyle gidilebilmektedir. Henüz herhangi bir toplu taşıma imkanı bulunmamaktadır. Karahantepe her gün 08:30-17:30 saatleri arasında ziyaret edilebilmektedir.
Ayrıca Karahantepe'den çıkan Sırtında Leopar Taşıyan Heykel, Kızıl Akbaba Heykeli ve daha birçok buluntunun sergilendiği Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi'ni de ziyaret etmenizi tavsiye ederiz.
